Mwenyekiti wa iliyokuwa
Tume ya Mabadiliko ya Katiba, Joseph Warioba (kulia) akimkabidhi Rais wa
Zanzibar, Dk Ali Mohamed Shein (Kushoto) Katiba Inayopendekezwa. Picha ya
Maktaba
Kama ni ndiyo, maana yake
yaendelea marekebisho ya Katiba ya sasa na kama ni hapana, maana yake itumike
Katiba ya sasa bila marekebisho.
Kinachovutia
zaidi kama kura zote zitasema ‘ndiyo’ basi matokeo ya kura zilizopigwa yatakuwa
yameamuliwa kwa misingi ya asilimia 50 ya jumla ya kura zilizopigwa Tanzania
Bara na zaidi ya asilimia 50 Zanzibar na Katiba Mpya itakuwa imekubaliwa.
Lakini kuna tofauti gani baina ya Katiba Inayopendekezwa na ile ya Mwaka 1977?
Inashangaza
sana kusema kuwa mchakato wa Mabadiliko ya Katiba unaosubiri Kura ya
Maoni miezi mitatu ijayo, umeacha mvurugano na mgawanyiko kuliko hapo awali.
Muda ndiyo utakaothibitisha ukweli huu na hii haimaanishi hata kidogo kuidharau
Katiba Inayopendekezwa.
Hata
hivyo, utata wa kisheria ulionekana katika mchakato mzima umeacha maswali mengi
yaliyotakiwa kutafutiwa majibu. Kuna mambo mengi ya kisheria yahusianayo na
kura ya maoni ambayo yametuacha katika wakati mgumu kutokana na mgongano wa
masuala ya kisheria yanayotegemeana.
Ukichunguza
kwa makini mchakato wa Mabadiliko ya Katiba, bila shaka utaungana nami kuwa
kuna mtego na tupo katika wakati mgumu usio wa kawaida. Kabla sijaeleza mtego
upo wapi, napenda nieleze maana ya mtego au kipindi cha wakati mgumu kwa Kiingereza
“catch 22 situation”.
Nyaraka
mbalimbali zinabainisha kuwa Joseph Heller alitumia neno hilo katika riwaya
yake mwaka 1961 iliyoitwa “A catch 22.” Hali hii hutokea pale mtu
anapokuwa hawezi kuikimbia kutokana na taratibu au kanuni zinazokinzana.
Catch
22 mara nyingi huzaliwa kutoka katika sheria, kanuni, au taratibu ambazo mtu
anatakiwa kuzifuata, lakini hana uwezo wa kudhibiti au kuziongoza kwa sababu
kupingana nazo ndiko kukubaliana nazo.
Kwa
mujibu wa kifungu cha 36(5) cha Sheria ya Mabadiliko ya Katiba namba 83 ambacho
naomba nikitengeneze upya, iwapo kura nyingi zilizopigwa zikasema
‘Hapana’ katika Kura ya Maoni ya Katiba Inaopendekezwa basi Katiba
ya Jamhuri ya Muungano wa Tanzania ya mwaka 1977 itaendelea kutumika.
Kwa
maana hiyo, kupitia sheria hii iwapo watu wa Jamhuri ya Muungano wa Tanzania
watapigia Katiba Inayopendekezwa kura ya hapana basi tutalazimishwa moja kwa
moja kurudi katika Katiba ya mwaka 1977.
Kinachovutia
zaidi kama kura zote zitasema ‘Ndiyo’ basi matokeo ya kura zilizopigwa yatakuwa
yameamuliwa kwa misingi ya asilimia 50 ya jumla ya kura zilizopigwa Tanzania
Bara na zaidi ya asilimia 50 Zanzibar na Katiba Mpya itakuwa imekubaliwa.
Lakini kuna tofauti gani baina ya Katiba Inayopendekezwa na ile ya Mwaka 1977?
Swali
hili ni la msingi siyo tu katika kuonyesha mtego ulipo, lakini pia kupitia
misingi isiyokubaliwa na wengi na chama kama Katiba Inayopendekezwa
ilivyopitishwa kwa mvutano mzito ambao baadaye ulileta mgawanyiko uliosababisha
baadhi ya wajumbe wa Bunge la Katiba kususia Bunge hilo.
Kwa
maoni yangu huu ulikuwa ushahidi tosha wa mgawanyiko siyo tu kwa Wajumbe wa
Bunge la Katiba, bali kwa nchi nzima kutokana na hoja kuwa wajumbe hao walikuwa
wakiwakilisha wananchi wa Jamhuri ya Muungano. Mungu atuepushie mbali!
Hata
hivyo, ukweli ni kwamba Katiba Inayopendekezwa imeongeza kitita cha vipengele
vipya hususan vinavyohusiana na haki za binadamu katika rasimu ya mwisho na
vipo katika Katiba ya mwaka 1977 kwa kufanyiwa mabadiliko kidogo.
Kwa
maana hiyo, machaguo yaliyowekwa mezani kwa ajili ya watu kupigia kura wakati
wa Kura ya Maoni ni kwamba aidha upigie ‘Ndiyo’ ili tuishie na maboresho ya
Katiba ya mwaka 1977 au upigie ‘Hapana’ ili twende kwenye Katiba ya mwaka
1977 bila mabadiliko yoyote. Huu ni mtego.
Watalaamu
wanasema kuwa utawala wa sasa unaridhika na matokeo yoyote yatakayotokea baada
ya Kura ya Maoni ambayo yatakuwa yakiendelea kulinda masilahi yake. Nasita
kujadili ni kitu gani kilienda tofauti kwenye mchakato huo lakini siyo kwa
maana ya kuyazika masuala chanya yaliyoibuka.
Elimu ya uraia.
Mchakato
huo kwa mtazamo wangu, umechangia sana elimu ya uraia kwa umma. Mchakato pia
umeonyesha misimamo ya kisiasa ya Vyama vya Siasa katika masuala mbalimbali pia
umesababisha kuzaliwa kwa Umoja wa Katiba ya Wananchi (Ukawa) na Tanzania
Kwanza, mambo ambayo ni mapya katika uga wa siasa.
Hata
hivyo, tofauti na Rasimu ya Tume ya Mabadiliko ya Katiba iliyokuwa ikiongozwa
na Jaji Joseph Warioba, upembuzi wa kawaida unaonyesha kuwa Katiba
Inayopendekezwa huenda isiliguse kundi kubwa la watu hususan maudhui yake
katika kipindi cha miezi mitatu iliyosalia kupigia Kura ya Maoni jambo ambalo
ni bahati mbaya. Lakini kama nilivyoeleza hivi karibuni, mazingira ya
kuitengeneza Katiba Inayopendekezwa yaliharibiwa na kukosa uhalali wa kisiasa.
Hivyo
basi kuna haja ya mamlaka husika na taasisi za kiraia kutumia nafasi zao vizuri
katika kuwaelimisha wananchi hususan juu ya maudhui ya Katiba
Inayopendekezwa dhidi ya ile ya mwaka 1977 pia kuelimisha rasimu ile ya
Jaji Warioba.
Nafahamu
kuwa baadhi ya taasisi kama ya Mfuko wa Mwalimu Julius Nyerere, Kituo cha
Sheria na Haki za Binadamu (LHRC) na Chama cha Wanasheria cha Tanganyika (TLS)
zinajitahidi kufanya kazi hiyo kwa umakini licha ya uhaba wa rasilimali.
Ni
muhimu kwa kila NGO kuratibu na kuandaa ajenda kwa kuwa siyo jambo jema
kuviachia vyama vya Siasa pekee kuongoza mchakato wa kampeni za kupigia kura
Katiba Inayopendekezwa, kwani kuna hatari kubwa kuviachia vyama hivyo viongoze
mchakato huo kwa mlendo wa ilani zao.
Mwandishi ni wakili wa Mahakama Kuu, mshauri wa
sheria na mwananchama wa TLS.